Xuyên khung và công dụng chữa đau đầu, hoa mắt, chóng mặt
Xuyên khung là một trong những vị thuốc có nhiều công dụng chữa bệnh trong dân gian, đặc biệt giúp chữa đau đầu, hoa mắt, chóng mặt do thiếu máu não, đau nửa đầu cực tốt.
Xuyên khung là cây gì?
- Tên khác: Sơn cúc cùng, Hồ cùng, Mã hàm khung cùng, Khung cùng, Hương thảo, Tước não khung, Phủ khung, Đài khung, Tây khung, Đỗ khung, Kinh khung, Quý cùng,…
- Tên khoa học: Ligusticum wallichii Franch
- Họ: Hoa tán – Apiaceae.
Mô tả cây dược liệu xuyên khung
Đây là cây thảo sống lâu năm có thân mọc thẳng đứng, ruột rỗng, mặt ngoài có các đường gân dọc. Lá mọc so le, có cuống dài từ 9-17cm. Hoa họp thành những tán kép, nhỏ, màu trắng. Quả hình trứng.
Hình ảnh cây xuyên khung
Thu hái và bào chế:
Cây trồng từ 2 năm trở lên mới bắt đầu thu hoạch được. Người ta thường dùng củ (thân rễ) của cây để phơi hoặc sấy khô. Lựa chọn những củ to, vỏ ngoài có màu đen vàng. Khi thái lát sẽ có màu vàng trắng và mùi thơm đặc trưng.
Rễ được thu hái vào mùa thu, đông (tháng 10 – 12). Đào lấy củ, bỏ phần cổ rễ và rễ nhỏ, rửa sạch đất cát mang đi phơi hoặc sấy.
Thành phần hóa học
Cây thuốc có chứa Ancaloid dễ bay hơi, Phenola, Saponin, dầu bay hơi…
Cây xuyên khung có tác dụng gì
Đối với hệ thần kinh trung ương:
Theo Thụ Thượng Sư Thọ thì Xuyên khung có công dụng trấn tĩnh hệ thần kinh trung ương (an thần). Tinh dầu của cây còn giúp ức chế hoạt động của đại não. Nếu dùng liều quá cao có thể khiến đại não bị tê liệt mạnh, huyết áp giảm, nhiệt độ giảm, hô hấp khó khăn.
Đối với tuần hoàn:
Tinh dầu trong cây làm giãn mạch máu ngoại vi, tăng cường lưu thông máu ở mạch vành, cải thiện tình trạng thiếu oxy ở tim.
Tác dụng đối với tim mạch:
Uống nước sắc Xuyên khung có tác dụng ra mồ hôi nhẹ ở súc vật thí nghiệm. Dịch chiết có tác dụng mạnh nhất để hạ áp.
Đối với mạch ngoại vi và áp huyết:
Chất Ancaloid giúp hạ áp lâu dài. Hoạt chất trong xuyên khung còn giúp giảm sức cản của huyết áp ngoại vi, làm tăng lưu lượng huyết quản ngoại vi, tăng số hoạt động mao mạch và tăng tốc độ máu của vi tuần hoàn.
Đối với mạch máu ở não:
Làm tăng lưu lượng máu ở não, ngăn ngừa và làm giảm phù não do nguyên nhân thiếu máu não hay đau nửa đầu gây ra.
Đối với tiểu cầu:
Ức chế sự ngưng tập của tiếu cầu và ngăn ngừa sự hình thành cục máu (Trung Dược Học).
Đối với cơ trơn:
Sử dụng xuyên khung còn có thể gây co bóp tử cung, ảnh hưởng đến dinh dưỡng của thai làm cho thai chết.
Tác dụng kháng sinh, kháng khuẩn và an thần
Đơn thuốc có xuyên khung trong dân gian
Thuốc chữa nhức đầu, chóng mặt: 3g Xuyên khung, Hương phụ 3g, tế tân 2g, nước 300ml, sắc chỉ còn 100ml. Chia 3 lần uống trong ngày.
Chữa thiên đầu thống, ngạt mũi, mắt mờ: 12g Xuyên khung, bạc hà 24g, phòng phong 4g, kinh giới 12g, tế tân 3g, khương hoạt 6g, bạch chỉ 6g. Dùng các vị trên tán nhỏ, ngày chia làm hai lần uống, mỗi lần uống 6g bột, dùng nước chè mà chiêu thuốc.
Chữa đau nửa đầu, phụ nữ sau sinh nhức đầu: Xuyên khung tán nhỏ. Dùng nước chè để ngâm thuốc. Ngày uống hai lần trên ngày, mỗi lần uống 4 đến 6g.
Bài thuốc trợ dương, ích khí, giải biểu: Nhân sâm 4g, Quế chi 4g, Thược dược 4g, Hoàng kỳ 8g, Cam thảo 2g, Tế tân 4g, Khương hoạt 4g, Phòng phong 4g, Xuyên khung 4g, Thục Phụ tử 4g, Gừng nướng 4g, Đại táo 2g. Sắc uống.
Xuyên khung trị sinh khó, nhau thai không ra: Xuyên khung 8g, Đương quy 12g, cho rượu và nước lượng bằng nhau, sắc uống.
Trị ngực sườn đầy tức: 8-10g các vị: Xuyên khung, Hương phụ, Lục khúc, Thương truật, Sơn chi tử (sao), tán bột, trộn với hồ làm hoàn. Uống với nước ấm.
Trị đầu phong, chóng mặt: Xuyên khung 640g, Thiên ma 160g. Tán bột 2 vị trên, viên thành hoàn. Ngày uống 8-12g với nước trà.
Trị cơ thể và các khớp đau nhức: 6g Xuyên khung, 6g Bạc hà, Khương hoạt 8g, 12g Bạch chỉ, Tế tân 4g, 12g Phòng phong, Kinh giới 12g, Cam thảo 4g. Sắc uống
Trị phong nhiệt đầu đau: Trà diệp 8g, Xuyên khung 4g. Sắc uống nóng.
Trị phong nhiệt bốc lên, đầu váng, mắt hoa: 40g Xuyên khung, Hòe tử. Tán bột, mỗi lần dùng 12g với nước trà.
Trị sản hậu bị té ngã đau: Xuyên khung 12g, Đào nhân14 hột (bỏ vỏ và đầu nhọn), Đương quy 32g, Chích thảo 2g, Hắc khương 2g. Dùng rượu và Đồng tiện sắc uống.
Một số món ăn thuốc có xuyên khung:
Thịt lợn hầm xuyên khung: thịt lợn nạc 60g, bán hạn chế 12g, xuyên khung 12g, bạch biển đậu sao 20g. Sắc các dược liệu lấy nước, bỏ bã. Đem nước thuốc này nấu với thịt nạc, thêm muối gia vị vừa ăn. Ngày chỉ cần ăn 1 lần. Món ăn này tốt cho ngừoi bị đau đầu do tăng huyết áp, xơ mỡ động mạch.
Kiêng kỵ:
- Người âm hư hỏa vượng
- Người kinh nguyệt quá nhiều
- Các chứng bệnh có khả năng gây xuất huyết dưới da và nội tạng cần thận trọng.