Xích thược và những công dụng chữa bệnh cực “nhạy” trong dân gian
Xích thược là cây cực kỳ nổi tiếng trong Đông y. Nhiều người cho rằng đây là cây dại thường được trồng làm hàng rào nhưng thật không ngờ cây còn có nhiều công dụng chữa bệnh.
Cây xích thược và những thông tin cơ bản
- Tên gọi khác: Thược dược, Xuyên xích thược
- Tên khoa học: Paeonia veitchii L.
- Họ: Hoàng liên – Ranunculaceae
Mô tả
Xích thược là loại cây thân thảo, sống lâu năm, có chiều cao khoảng 50-80cm. Lá mọc so le nhau, chụm hai chụm ba, hình trái xoan ngọn giáo,rộng 2-4cm, dài 8-12cm. Hoa to mọc đơn độc, có hương thơm giống hoa hồng. Cánh hoa xếp trên một dãy hoặc hai dãy. Quả gồm 3-5 lá noãn.
Cây trồng và mọc hoang nhiều nơi ở Việt Nam, đặc biệt là vùng Cao Bằng, Lặng Sơn, Hà Nội. Cây có nguồn gốc ở Trung Quốc, Nhật Bản.
Hình ảnh cây xích thược
Bộ phận dùng:
Dùng rễ cây làm thuốc. Chọn rễ to dài, bên ngoài sắc nâu xám, còn ở bên trong sắc hồng hoặc trắng, chắc, nhiều bột là tốt.
Có mấy loại xích thược?
Gồm 3 loại:
- Thược dược (Paeonia lactiỷlora Pall.) chính là cây được mô tả ở phía trên.
- Thảo thược dược (Paeoniơ obovata Maxim) là cây mọc hoang, có rễ phát triển thành củ, bên ngoài màu nâu đỏ.
- Xuyên xích thược (Paeonia veitchii Lynch).
Tất cả cây xích thược này đều mọc hoang, được thu hoạch vào tháng 3-5 và 5-10 người ta sẽ đào rễ cây về, chia thành rễ to nhỏ riêng biệt, rửa sạch và phơi khô.
Thành phần hoá học:
Chủ yếu làPaeoniflorin, tamin. Ngoài ra còn có tinh bột, chất đường, nhựa, sắc tố và axit benzoic….
Tác dụng dược lý của cây xích thược
– Theo Đông y, cây xích thược vị chua đắng, tính hơi hàn, có tác dụng vào kinh Can, Tỳ, giúp thanh nhiệt, tán ứ, chỉ thống. Thường được sử dụng để chữa các bệnh như: phát ban, thống kinh, chấn thương tụ máu, ung nhọt sưng đau. Hằng ngày dùng 6 – 20g.
– Chữa đau dạ dày: Nhiều nghiên cứu trên động vật đã cho thấy kết quả hoạt chất trong xích thược chống co thắt ruột, đau dạ dày, tử cung, giảm cơn đau co thắt cực hiệu quả.
– Chống virus đường ruột: Nghiên cứu đã chỉ ra, hoạt chất có tác dụng kháng khuẩn lị, thương hàn, coli… tiêu diệt các loại virus cúm, herpes, virut đường ruột và một số nấm.
– Có tác dụng làm giãn động mạch vành, ngăn ngừa tập tiểu cầu, chống sự hình thành của huyết khối, kích thích tăng lưu lượng máu cho động mạch vành, từ đó giúp chống thiếu máu cơ tim.
– Hoạt chất Paeoniflorin có tác dụng kháng viêm và hạ sốt.
– Công dụng cây Xích thược chống ung thư: Trên thực nghiêm, cồn xích thược ức chế các tế bào ung thư, gia tăng khả năng của thực bào. Khi kết hợp xích thược với một số vị thuốc chống ung thư sẽ làm tăng thêm tác dụng chống ung thư của thuốc và không có tác dụng làm tăng di căn.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây xích thược
- Dùng sống: tán tà, hành huyết.
- Tẩm rượu sao: thổ huyết, đổ máu cam.
- Tẩm giấm sao: trị kinh bế, đau bụng.
– Bài thuốc chữa đau nhức khớp xương, tay chân phù:
80g Xích thược, Hải đông bì 80g, Quế tâm 120g, Đương quy 80g, Phòng kỷ 80g, Đào nhân 20g, Phụ tử 40g, Tỳ giải 40g, Xuyên khung 40g. Tán bột các vị trên, mỗi lần chỉ dùng 20g, hoặc cs thể thêm gừng 6g sắc uống ấm, lúc đói. (theo Thái Bình Thánh Huệ Phương).
– Bài thuốc chữa đau thắt ngực do bệnh mạch vành:
20g mỗi vị: Xích thược, Hồng hoa, Xuyên khung , Giáng hương 20g, Đơn sâm 40g, tán mịn rồi hòa nước uống chia 3 lần trong ngày. Uống liên tục 4 tuần sẽ có tác dụng.
– Xích thược trị chảy máu cam:
Xích thược tán thành bột, mỗi lần uống 6 – 8g.
– Trị băng huyết, bạch đới: lượng bằng nhau 2 vị:
Xích thược, Hương phụ, tán nhỏ. Mỗi lần uống 6 – 8g, ngày 2 lần trong 4 – 5 ngày.
– Chữa thương hàn, nôn ra máu, cầu ra máu:
40g mỗi vị: Xích thược, Đương quy, Hoàng cầm, Bạch truật, Chích thảo, Phụ tử; A giao 80g; Sinh địa 160g. Tán bột, ngày uống 20g với rượu ấm, lúc đói. (theo Thánh Tế Tổng Lực).
– Chữa liệt nửa người:
Xích thược 6 – 8g, Sinh Hoàng kỳ 40 – 100g, Địa long 4g, Đương qui vỹ 8 – 12g, Xuyên khung 8g, Hồng hoa 8g, Đào nhân 8g, sắc nước uống. Bài thuốc này có tác dụng bổ khí hoạt huyết thông lạc.
– Trị ung nhọt mới mưng mủ:
Xích thược 12g, Chích Xuyên sơn giáp 8 – 12g, Thiên hoa phấn 8 – 12g, Bạch chỉ 8 – 12g, Cam thảo 4 – 8g, Nhũ hương , Một dược, Phòng phong, Trần bì mỗi thứ 6 – 8g, Tạo giác thích sao 8 – 12g, Qui vỹ 8 – 12g, Bối mẫu 8 – 12g, Kim ngân hoa 12 – 20g. Sắc nước hoặc nửa rượu nửa nước uống. Bài thuốc này có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu ung, hoạt huyết, chỉ thống.
Kiêng kị khi sử dụng xích thược
- Người huyết hư, không bị ứ trệ.
- Không dùng chung với Lê lô