Mạch môn – cây cỏ ven đường và công dụng trị suy tim, viêm phế quản
Ai ở các vùng quê Việt Nam chắc chắn sẽ chẳng còn xa lạ với cây Mạch môn, loài cây hoa trắng tinh khôi có công dụng tuyệt vời cho người huyết áp thấp, suy tim, viêm phế quản.
Mạch môn là cây gì?
- Tên gọi khác: mạch môn đông, mạch đông, lan tiên, tóc tiên, cỏ lan.
- Tên Khoa Học: Ophiopogon japonicus Wall.
- Họ: Mạch Môn Đông – Haemodoraceae
Mô tả cây Mạch môn
Mạch môn là cây thuốc quý, là loại cây thảo sống lâu năm có chiều cao 10-40cm, rễ chùm. Lá cây Mạch môn mọc từ gốc, hẹp, chiều dài 15-40cm. Cán mang hoa dài 10-20cm, hoa màu trắng. Quả mọng màu tím đen, đường kính 6mm. Quả có 1-2 hạt.
Phân bố: Cây được trồng ở một số nơi, trong đó nhiều nhất ở Hải Hưng, Hà Sơn Bình, Hà Bắc.
Hình ảnh cây Mạch môn
Bộ Phận Dùng:
Dùng củ rễ cây Mạch môn để chữa bệnh. Vào tháng 7-8 thu hoạch củ Mạch môn, nên chọn những củ già trên 2 năm. Củ Mạch môn to bằng đầu đũa, có vỏ trắng vàng, thịt ngọt, không nên chọn những củ cứng, vị đắng (theo Dược Liệu Việt Nam).
Thành phần hóa học của cây Mạch môn
Rễ cây Mạch môn có chứa nhiều tinh dầu, chất nhầy và đường… Ngoài ra còn chứa Saponin, Axit amin, Vitamin A…
Công dụng cây Mạch môn
Trong y học cổ truyền Trung Hoa, củ Mạch môn có vị cam (ngọt), hơi dắng, lạnh có tác dụng vào tim, phổi, dạ dà và bồi bổ âm, chữa ho, khô lưỡi khô miệng và trị táo bón.
+ Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển: những người mạch đại và chứng nuy súc dùng mạch môn sẽ giúp cho tâm tâm phế nhuận từ đó huyết mạch tự nhiên thông lợi được ngay.
+ Theo Đông Dược Học Thiết Yếu: Mạch môn giúp thanh dưỡng âm của phế và vị nên khi sử dụng cần bỏ lõi.
+ Theo Trung Dược Học: Mạch môn có tác dụng tăng cường máu tới động mạch vành, ngăn ngừa thiếu máu cơ tim, cải thiện tình trạng co bóp tim và chống rối loạn nhịp tim. Ngoài ra còn giúp an thần.
+ Cũng theo Trung Dược Học, thí nghiệm ở trên thỏ cho thấy Mạch môn làm tăng đường huyết, nhưng cũng có báo cáo nói hạ đường huyết.
+ Mạch môn ức chế mạnh tụ cầu trắng, trực khuẩn đại trường, trực khuẩn thương.
+ Mạch môn giúp kháng khuẩn: ức chế Stapylococus albus vaf E. Coli.
+ Trị nhiệt độc, giải phiền khát, trị phù thũng mặt và chân tay… trị phế nuy, nôn ra mủ, tiết tinh (Dược Tính Bản Thảo).
+ Công dụng Mạch môn trị tâm khí bất túc, hay hồi hộp, lo sợ, tính tình hay quên, tinh thần tán loạn, người có hơi thở ngắn, hư suyễn, ho ra máu, sốt về chiều… (theo Bản Thảo Hối Ngôn).
Tất tần tật các bài thuốc chữa bệnh từ cây Mạch Môn
– Cây mạch môn chữa bệnh gì? Bài thuốc Mạch môn trị lao phổi, viêm phế quản mạn tính, viêm họng mạn, ho kéo dài, ho khan: Mạch môn 20g, Đại táo 4 quả, Đảng sâm 12g, Cam thảo 4g, Bán hạ chế 6g, Ngạnh mễ 20g, sắc uống (theo Kim Qũy Yếu Lược).
– Trị thổ huyết, chảy máu cam không cầm: Dùng Mạch môn 480g bỏ lõi, nghiền nát, ép lấy nước cốt, rồi cho thêm ít mật ong vào, chia làm 2 lần uống (theo Hoạt Nhân Tâm Kính).
– Trị răng chảy máu: sắc nước Mạch môn uống hàng ngày (theo Lan Thất Bảo Giám).
– Bài thuốc trị họng lở loét, Tỳ và Phế hư nhiệt bốc lên: 40g Mạch môn, Hoàng liên 20g. 2 nguyên liệu này tán nhuyễn, trộn mật làm thành viên to bằng hạt Ngô đồng lớn. Mỗi lần uống chỉ dùng 20 viên với nước sắc Mạch môn (theo Phổ Tế Phương).
– Mạch môn trị tiêu khát: Mạch môn + Hoàng liên. Sắc uống (theo Hải Thượng Phương).
– Mạch môn trị táo bón, hư nhiệt, phiền khát: 12g Mạch môn, Phục linh 8g, Ngọc trúc 20g, Thục địa 16g, Sinh địa 12g, Hà thủ ô 16g, Đương qui 12g, Hoài sơn 16g, Nữ trinh tử 8g, Bạch thược 8g, Thiên hoa phấn 8g, Chích thảo 4g. Sắc tất cả uống (theo Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).
– Mạch môn trị suy tim, có chứng hư thoát, mồ hôi nhiều, mạch nhanh, huyết áp thấp: Mạch môn 16g, Ngũ vị tử 6g, Nhân sâm hoặc Đảng sâm (lượng gấp đôi) 8g, sắc uống, để bổ khí âm.
– Mạch môn trị táo bón do âm hư: 20g Mạch môn đông, Sinh địa 20g, Huyền sâm 12g, sắc uống (theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
– Mạch môn trị bệnh động mạch vành: Sắc Mạch môn uống, mỗi lần uống 10ml, ngày uống 3 lần, liệu trình 3-18 tháng.
– Thanh nhiệt giải độc: Dùng củ Mạch môn sao khô, bỏ phần lõi, sau đó hãm uống nước như nước giải khát hàng ngày.
– Bài thuốc điều trị tắc tia sữa: Mạch môn đông bỏ lõi, tán nhỏ. Mỗi lần sử dung 10-12g.
– Trị sốt cao, cơ thể háo khát: mạch môn 12g; ngũ vị tử 32g; phụ tử chế 4g, nhân sâm 12g; thục địa 32g; bạch truật 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia làm 3 lần trước bữa ăn 1 giờ.
– Viêm phế quản cấp: 12g mỗi vị: mạch môn, tỳ bà diệp, tang diệp, thạch cao; 8g hạnh nhân, a giao 8g; gừng tươi 4g, đảng sâm 16g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần trước bữa ăn 1 giờ.
Kiêng kỵ khi dùng Mạch môn
+ Bệnh nhân tiêu chảy nên thận trọng uống Mạch môn.
+ Người có Phế và Vị có nhiệt nung nấu bên trong không nên dùng (theo Đông Dược Học Thiết Yếu)
+ Người có tỳ vị hư hàn, tiêu chảy hoặc có thấp nên kiêng dùng (theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).