Cây hương phụ (Cỏ Gấu): Vị thuốc quý dành cho phụ nữ – bỏ qua thì quá tiếc
Cây Hương Phụ là cây cỏ khó tiêu diệt của nhà nông, cây thường mọc ở hai bên bờ ruộng, hai bên đường với tốc độ phát triển rất nhanh. Ấy vậy mà trong Đông y, nó lại được trọng dụng vì có nhiều công dụng dược lý quý giá.
Thông tin cơ bản về cây Hương Phụ
- Tên gọi khác: Cỏ gấu, Cỏ cú củ gấu, Củ gấu biển, Củ gấu vườn, Hải dương phụ.
- Tên khoa học: Hương phụ vườn – Cyperus rotundus L.
hay Hương phụ biển: Cyperus stoloniferus Retz. - Họ: Cói – Cyperaceae.
Cây Hương Phụ có mấy loại? Mô tả cây Hương Phụ
Tùy thuộc vào vị trí cây mọc mà đặc điểm hình dạng sẽ có khác biệt đôi chút. Trong đó cây Hương Phụ được chia làm 2 loại:
- Cây Hương Phụ vườn: có chiều cao 20-30cm. Lá hẹp, dài và có rãnh. Hoa mọc thành tán xòe, tỏa ra. Quả ba cạnh có màu xám. Thân rễ phình lên dạng củ dài 1-3cm, đường kính 0,4-1cm, có hình thoi, màu xám đen. Cắt ngang củ thấy rõ phần vỏ màu xám nhạt, trụ giữa màu xám đen.
- Cây Hương Phụ biển: có thân rễ mảnh, có vẩy và phình lên ở gốc thành củ đen đen, thân cao 15-30cm, có 3 cạnh lá rộng 2-3mm. Cụm hoa có 2-3 lá bắc dài; tia ngắn; bông chét nâu, dài 6-12mm, vẩy dài 2-2,6mm, không müi. Rễ phình lên dạng củ có chiều dài 1-5cm, đường kính 0,5-1,5cm, có màu nâu hoặc nâu sẫm. Khi cắt đôi củ sẽ thấy phần vỏ màu hồng nhạt, trụ giữa màu nâu sẫm.
Cây Hương Phụ mọc ở đâu?
Cây thường mọc ở các bờ ruộng, hai bên đường hoặc ở khắp các vùng núi cho tới đồng bằng hay ven biển. Câu Hương Phụ trong dân gian thường được dùng làm thuốc nhưng đối với nhà nông thì đây lại là cây cỏ dại “sống dai”, chỉ cần để sót lại 1 củ thôi thì cây có thể phát triển chóng mặt, chỉ sau một thời gan đã có một rừng cây um tùm. Cây Hương Phụ còn xuất hiện ở các nước khác như vùng châu Á như Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Inđônêxia.
Thành phần hoá học
Tinh dầu Trong tinh dầu củ gấu có cyperen, b-selinen, cyperol; còn có a-cyperol, cyperolen, patchoulenon, cyperotundon. Củ gấu còn chứa dầu béo chứa glycerol và các acid linoleic, linolenic, oleic, myristic, stearic, chất không xà phòng hóa.
Bộ phận dùng làm thuốc
Giá trị dược chất nhiều nhất có trong thân rễ Hương Phụ sau khi phơi khô. Người ta thường thu hoạch cả lá, thân, rễ cây vào mùa thu sau đó đốt bỏ phần lông và rễ xung quanh rồi mang đi phơi khô hoặc luộc.
Cao hương phụ là gì?
Cao Hương Phụ được làm từ củ Hương Phụ đem đun nóng và cô đặc lại. Nghe tưởng chừng đơn giản nhưng nếu không có kinh nghiệm lâu năm cộng với kỹ thuật tốt thì cao sẽ rất dễ cháy và thành phần dược chất sẽ không còn là bao.
Về mặt dược lý, tác dụng cây Hương Phụ và cao Hương Phụ đã được nghiên cứu:
Về bản chất, tác dụng của cây Hương Phụ và cao Hương Phụ là như nhau (nếu như trong quá trình nấu và cô đặc thành cao đảm bảo đúng kỹ thuật). Việc sử dụng cao Hương Phụ sẽ giúp giảm thiểu được thời gian sắc nấu và chế biến như dùng cây Hương Phụ khô.
Theo Đông y, Hương Phụ có vị cay, hơi đắng, ngọt, tính bình. Hương Phụ có công dụng sơ can lý khí, điều kinh và chỉ thống.
Một số công dụng cây Hương Phụ
Dân gian có câu “Nam bất thiểu trần bì/ Nữ bất ly hương phụ” là để nói lên công dụng quý mà cây Hương Phụ mang tới cho nữ giới, cùng tìm hiểu công dụng của cây Hương Phụ dưới đây nhé:
– Cây Hương Phụ giúp trị đau tức vùng ngực, bụng và liên sườn, người bị đầy hơi trướng bụng, ăn không tiêu, hay ợ hơi, phụ nữ có kinh nguyệt không đều, thống kinh chỉ cần sử dụng 6-20g củ Hương Phụ đã phơi khô, đem hầm, ngâm hoặc sắc uống đều được. (theo nghiên cứu năm 1959 của một số tác giả ở Quý dương y học viện Trung Quốc đã chứng minh tác dụng giảm đau của cây Hương Phụ trên chuột nhắt trắng)
– Tác dụng của Hương Phụ đối với tử cung: Nghiên cứu của Trương Phát Sơ, Trương Diệu Đức và Lưu Thiệu Quang (1935) trong Trung hoa y học tạp chí tập 1, kỳ 2: 148-156 đã chế cây Hương Phụ thành cao lỏng 5% và tiến hành trên thỏ, mèo, chó và chuột bạch. Nghiên cứu này đã chứng minh khả năng ức chế sự co bóp của tử cung, làm dịu co bóp tử cung (dù động vật có mang thai hoặc không đều mang lại kết quả gần như nhau) của cây Hương Phụ.
– Giảm đau, an thần kinh: Cồn được chiết xuất từ Hương Phụ giúp kháng viêm, giảm đau, giảm nhiệt và an thần đối với trung khu thần kinh.
– Đối với kinh nguyệt: Hương Phụ được sử dụng như thuốc điều kinh nhờ vào thành phần tinh dầu có hoạt tính nhẹ của kích thích nội tiết tố nữ.
Một số bài thuốc trị bệnh từ cây Hương Phụ
- Trị đau dạ dày: 30g Hương phụ + 15g Riềng, tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng 3g hòa với nước ấm và uống là 2 lần/ngày.
- Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, khí huyết kém: 20g Hương phụ + 15g Ích mẫu + 10g Ngải diệp + 15g Nhân trần. Cho vào 500ml nước sắc còn 150ml nước, uống ngày một thang.
- Ðiều kinh: 3g mỗi loại: Hương phụ + Ích mẫu + Ngải cứu + Bạch đồng nữ. Đem đi sắc với nước; chia 3 lần uống trong ngày. Để có tác dụng điều hòa kinh nguyệt nên uống 10 ngày trước ngày dự đoán có kinh.
- Chữa tiêu hóa kém: 12g Hương phụ + 12g vỏ Quýt + 12g vỏ Vối + 16g vỏ Rụt + 12g Chỉ xác (dùng các nguyên liệu đã sao khô). Đem sắc nước uống; nếu có kèm tiêu chảy, thêm 8g Củ riềng + 12g búp ổi.
Món ăn chữa bệnh từ cây Hương Phụ
- Trị nhiễm độc thai nghén và phù nề với canh bí đao hương phụ: 500g Bí đao + 12g Hương phụ. Bí đao gọt vỏ thái lát, rồi đem nấu canh cùng Hương phụ. Ăn ngày 1 lần, liên tục 5 – 10 ngày.
- Trị rối loạn kinh nguyệt vớii thịt bò hầm ngải cứu hương phụ: 250g Thịt bò + 12g Ngải cứu + Diên hồ sách 12g, Hương phụ 10g. Cho tất cả vào một chiếc túi vải xô +Gừng đập dập + Thịt bò thái lát. Cho vào nồi, thêm nước, đun nhỏ lửa cho chín nhừ. Bỏ túi bã thuốc và ăn liên tục trong 5-7 ngày.
- Rượu hương phụ trị đau tức liên sườn, đau vùng chậu: Hương phụ tứ chế 30g, Rượu trắng 500ml. Ngâm 7 ngày là có thể mang ra sử dụng, mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần 30ml.
Kiêng kỵ: Người âm hư huyết nhiệt dùng thận trọng.